Charlotte Salomon - Leven of Theater? Een autobiografisch zangspel in 769 gouaches

Charlotte Salomon werd geboren in Berlijn in 1917 als dochter van een joodse chirurg. Toen ze negen jaar oud was, pleegde haar moeder zelfmoord. Op haar twaalfde, hertrouwde haar vader met Paulinka, een beroemde zangeres. Charlotte was een verlegen en lastig kind. Zij hield erg van haar stiefmoeder, maar tegelijkertijd plaagde zij haar met opzet.

Zij was nog geen twintig toen zij, een studente aan de Akademie van Beeldende Kunst in Berlijn, verliefd werd op een zeer uitzonderlijk man, bijna twee maal zo oud als zijzelf, de zangpedagoog Amadeus Daberlohn. Zij raakte volledig in de ban van Daberlohns mystieke opvattingen over kunst en liefde, over het menselijk noodlot en de manier om het de baas te worden. Daberlohn maakte ook Paulinka het hof, maar dit weerhield Charlotte er niet van om van hem te houden.

Na de Kristallnacht werd Charlotte weggestuurd door haar familie naar Zuid-Frankrijk, waar de ouders van haar gestorven moeder een veilig heenkomen gezocht hadden. Daar pleegde haar grootmoeder zelfmoord, en kreeg Charlotte voor het eerst te horen, van haar grootvader, dat vele andere leden van haar familie, waaronder haar moeder, ook een eind aan hun leven gemaakt hadden.
Charlotte had het einde van haar krachten bereikt - tenminste, dat dacht ze. Naast het nazigevaar kwam er nu ook in haarzelf een sterke neiging op om het voorbeeld van haar moeder en grootmoeder te volgen. Zij schreef zelf dat zij zich 'voor de keus gesteld zag een eind aan haar leven te maken of iets heel krankzinnig bijzonders te ondernemen'. Zij koos voor het laatste, en slaagde daar in. Zij deed een beroep op alles wat zij in zich had - haar perfecte visuele geheugen, haar ironisch inzicht in de karakters van haar familie en vrienden, haar opleiding aan de Akademie, en vooral de inspiratie van Daberlohn. Hij had haar geleerd dat alleen diegenen die de diepste ellende meemaken in staat zijn van hun bestaan iets verhevens te maken om 'theater' te scheppen uit de grondstof die leven heet. Zij deed dit in een vorm die ze zelf uitvond - de 782 beelden en teksten vormen een 'zangspel' - een theater op papier.

Zij voltooide haar werk minder dan een jaar voordat zij uit Zuid-Frankrijk op transport werd gesteld naar Auschwitz. Leven of Theater? is een van de meest inspirerende literaire ontdekkingen van onze tijd. De lezer die eenmaal Charlotte's wereld heeft leren kennen zal deze nooit meer willen vergeten.

De dichteres Judith Herzberg heeft zich lange tijd verdiept in Charlotte Salomons werk. Zij is, samen met Frans Weisz, de auteur van het scenario voor de film Charlotte, geïnspireerd op dit boek. Het schilderij op de stofomslag is een zelfportret van Charlotte Salomon uit 1940.