Jos Looise

Jos Looise is meer dan een verhaal, meer dan een kunstenaar die zijn kunst steeds opnieuw uitvindt. Hij heeft een verbluffend oeuvre gebouwd, maar alleen dat aanwijzen doet hem tekort. Jos Looise is een idee. Een idee waarvan de betekenis nog amper onder woorden is gebracht.

Het heeft te maken met beheersing van zijn ambacht, vele ambachten. Zonder vakmanschap was hij artistiek sprakeloos geweest. Met die goed gevulde gereedschapskist kan hij zijn voorstellingsvermogen de vrije loop laten. Met een energie die technische of praktische bezwaren lijkt te negeren.

Toen ik hem leerde kennen was Jos al 'kunstenaar', een man die met een jaloersmakend optimisme iedere nieuwe opdracht ingaat, beleeft en doorgrondt, en dan vergezichten opent waarvan niemand het bestaan vermoedde. Vriendschap haalde iedere poging tot objectiviteit in. Bleef de fascinatie met het fenomeen Jos Looise, de man die dit boek, 'zijn' boek, op zijn vijftigste wilde om ,,beter inzicht te krijgen in de kakofonie'' die zijn eigen veelzijdigheid hem soms bezorgt.

Looise is een van die zeldzame kunstenaars die kans zien van hun werk te leven én hun artistieke ontwikkeling te beheersen. Hij respecteert opdrachtgevers, hij doet alles wat hij kan om hun verwachtingen te overtreffen, maar Looise beleeft fase na fase van zijn creativiteit in het tempo dat híj nodig vindt. Hij ziet zijn leven als een raket met vele trappen. ,,Met iedere trap die wordt afgeworpen kom ik weer een stapje verder.'' Na dit boek gaat het weer lichter en hoger.

Als iemand niet werd geboren om kunstenaar te worden, dan was het Jos Looise. Zijn 'angstig' ouderlijk huis, ontroerend beschreven in de autobiografische notities in dit boek, kende geen andere kunsten dan die van de oliespuit in de machinekamer van de veerboot Hoek van Holland-Harwich. Zijn moeder beheerste vijf recepten, één voor iedere werkdag; in het weekeinde was de keuken van huize Looise gesloten. Creativiteit was er geen gewoonte.

In Nederland vinden we zo'n levensverhaal wel mooi, maar als iemand zich zo ver van huis ontwikkelt dat hij een perfect portret, een ademend stilleven en een zeventiende eeuws genrestuk kan schilderen, en ook een dancing kan inrichten én een sociale reportage in olieverf kan maken én modeltekenen zonder er voor terug te deinzen de ontroering van de natuur te treffen, dan weten we er niet zo goed raad mee. Zeker niet als hij dat allemaal nadrukkelijk boekstaaft.

Mensen die een boek over zichzelf maken. Dat kan eigenlijk niet in Nederland. Jos Looise onttrekt zich aan de wetmatigheid van het gewoondoen. Zonder op iets of iemand neer te kijken. Hij kwam omhoog uit het stadszand van Hoek van Holland, en blijft gaan. Dansend door de duinen die hij al vijftig jaar zelf opwerpt en schildert maakt hij de delta minder vlak. Reis met hem mee.