Een wereld licht en vrij - Het culturele werk van de AJC 1918-1959
JAN MEILOF (1923) ging met veertien jaar van school af en vond werk in de Rotterdamse haven. In de oorlog werd hij naar Duitsland gedeporteerd, wist - met een maat - uit Rostock te vluchten en Rotterdam te bereiken, maar werd een half jaar later weer op transport gesteld. Hij werd bevrijd door het Rode Leger. In de AJC was hij lid, zangleider, redacteur en lekenspeler. Hij leidde enkele kampen, schreef wat spelen voor de AJC en werkte mee aan VARA-uitzendingen over de AJC. Tijdens en door zijn AJC-lidmaatschap ging Jan Meilof studeren en kwam bij her onderwijs. Als leraar Nederlands gal hij les op een kweekschool (PAB0), een drama-opleiding en aan cursussen MO-Nederlands.
De AJC WAS een socialistische jeugdbeweging. Socialisme is meer dan een klassenstrijd tussen kapitaal en arbeid. Her is ook wat de oude utopisten zeiden: een manier van leven en samen leven. Wie een ware socialistische gemeenschap tot stand wit brengen moet mensen behalve tot klassenstrijd ook tot dat utopische socialisme opvoeden. Men kan - zo werd gezegd - leren een goed mens te zijn. Het mens- en maatschappijbeeld van de AJC leek meer op het utopische dan op her marxistische. Maar misschien dat de AJC de synthese was van marxisme en utopisch socialisme.
In de AJC werd gezocht naar een samenhangend pakket van normen, waarden en rituelen, naar gemeenschapsvormende muzikale, dansante en spelmatige uitingen, naar vormen van politieke scholing, natuurbeleving en ontspanning. In dit boek wordt hiervan een inventarisatie gegeven. Bovendien komt de vraag aan de orde of er sprake was van een socialistische cultuur tegenover de burgerlijke en de massacultuur. Aan het slot wordt vastgesteld dat de samenleving minder maakbaar bleek dan werd gedacht.
Maar al heeft de poging van de AJC om tot een 'tegencultuur' te komen geen socialistische samenleving voortgebracht, haar waarde was er met minder om: zij heeft vele duizenden politiek en cultureel bewuste socialisten opgeleverd, met gemeenschapszin en gevoel voor schoonheid, waar ook strijdbaar en met een eigen kritisch oordeel. De synthese tussen DE INTERNATIONALE en DE WIELEWAAL heeft vrucht gedragen.