Een vage term die niet veel betekent - Het Arnhemse fascisme 1920-1940 (NIEUW)
Op 18 juli 1934 vond in het Spijkerkwartier de feestelijke opening plaats van het Kringhuis van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Algemeen Leider Anton Mussert was er speciaal voor naar Arnhem gekomen, waar hij met zijn Arnhemse partijgenoten een eenvoudige maaltijd gebruikte terwijl de Kringleider een toespraak hield. Het Kringhuis, gevestigd op Parkstraat 13, was niet te missen voor de voorbijganger. Op het pand zat een balkon dat aan de buitenzijde was dichtgespijkerd met rood en zwart geschilderde planken. Op de zijkanten stond met witte verf ‘N.S.B.’ Op de voorzijde: ‘Nationaal Socialistische Beweging, Algemeen Leider Ir. A.A. Mussert’. Niet iedereen in de buurt was gecharmeerd van de opschriften.
De buren, de rechter jhr. mr. A.D.H. Quintus - wiens zoon een vooraanstaande NSB’er was - en mr. dr. C.W. Maris hadden geen bezwaar. Juffrouw M.M. Couvee, wonende op Parkstraat 22, had dat wel. Zij vond het ‘verschrikkelijk de hele dag tegen die schelle kleuren en dat opschrift te moeten zien’. Ook was zij bang dat het aanleiding zou geven voor relletjes ‘door andersdenkenden’ en vreesde zij waardevermindering van haar pand.
Burgemeester Bloemers besloot dat de aangebrachte beschildering verwijderd moest worden, maar de nationaalsocialisten voldeden niet aan de sommatie. Er volgde een rechtszaak die de NSB in eerste instantie won maar waarin zij in hoger beroep aan het kortste eind trok. Daarmee was de buurt verlost van de schreeuwerige reclame die het fraaie pand ontsierde. De partij van Mussert vertrok echter pas jaren later uit het Spijkerkwartier toen ze elders in de stad een nieuw pand vond. Voordat het zover was, was de buurt getuige geweest van de stormachtige opkomt van de NSB en de daarmee gepaard gaande affaires die de partij voortdurend parten speelde. Er kwamen Duitse nazi’s over de vloer, er zouden zich wapens bevinden, er zou worden gefraudeerd met gemeenschapsgeld. In de propaganda werd het antisemitisme belangrijker, iets dat de talloze joodse inwoners van het Spijkerkwartier ongetwijfeld een onbehaaglijk gevoel heeft gegeven.
De NSB was in het Arnhem van de jaren 1930 niet de enige fascistische partij die zich in het Spijkerkwartier liet gelden. De wijk was het toneel van gevechten tussen aanhangers van verschillende fascistische partijen en haar tegenstanders, veelal socialisten en communisten. In de Steenstraat werd druk gecolporteerd door fascisten die bladen als Zwart Front en Volk en Vaderland aan de man probeerden te brengen. Daarbij vielen af en toe rake klappen.
Een zojuist verschenen boek vertelt voor het eerst over het ontstaan en het verdere wel en wee van het fascisme in Arnhem. Vanaf 1924 was daar een afdeling van het Verbond voor Actualisten gevestigd, de eerste fascistische partij in Nederland. Deze mocht dan bestaan uit de spreekwoordelijke anderhalve man en een paardenkop, een paar jaar later zat Musis Sacrum dagen achtereen stampvol als de NSB daar bijeenkwam.
Wie waren de eerste Arnhemse fascisten, wat bewoog hen, waarom sloeg het ene fascistische initiatief wel aan in Arnhem en het andere niet? Hoe reageerden de politieke tegenstanders op de nieuwe, uit Mussolini’s Italië, overgewaaide beweging? Het hele verhaal is te lezen in Een vage term die niet veel betekent. Het Arnhemse fascisme (1920-1940).