Londen of Berlijn? - De KLM en haar personeel in oorlogstijd - Deel 1 (1939-1941) en deel 2 (1942-1945) z.g.a.n.

Deel 1
Op 10 mei 1940, de dag dat Nederland betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog, kwam er een abrupt einde aan twintig jaar ontwikkeling van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën N.V. Vijf jaar later, na de bevrijding in 1945, moest dezelfde onderneming bijna geheel van de grond af opnieuw worden opgebouwd.

Gedurende de oorlogsperiode lag het bedrijf overigens niet stil. Onder exceptionele omstandigheden werd op verschillende plaatsen in de wereld, ook in bezet Nederland zelf, verder gewerkt om de continuïteit van de KLM te waarborgen. Gelijktijdig werd de basis gelegd voor de naoorlogse expansie en wederopbouw.

Reeds eerder werden ervaringen van de KLM en KLM'ers in de Tweede Wereldoorlog op verschillende manieren beschreven, maar het is voor het eerst dat een geschiedschrijving van deze omvang wordt gepubliceerd. Niet alleen geeft dit eerste deel een overzicht van de gebeurtenissen vanaf de mobilisatie in 1939 tot aan de aanval op Pearl Harbor in 1941, maar belicht het ook de achtergrond van het handelen van de KLM-bestuurders en -medewerkers.

In 'Londen of Berlijn?' wordt eens te meer benadrukt dat 'de wereld van de KLM' alleen in maatschappelijke context bestaat. De context van dit bock is crisis, oorlog, bezetting, verwarring en verdriet. Maar ook van mensen met moed en doorzettingsvermogen. Die mensen verdienen respect. Jan Hagens verdient respect voor de manier waarop hij deze periode beschrijft.

Deel 2
De Halifax nadert de afgesproken locatie by Steenwyk en begint rond te cirkelen. Plotseling verschijnen drie lichtpunten op de grond, in driehoeksvorm. Daar moet het zijn. Gibson daalt geleidelijk naar 1500 voet en geeft door dat de vrouw zich gereed moet maken voor de sprong.

Korte tijd later zweeft Thix in het donker naar voor haar onbekend terrein. Het is ijzig koud. De landing verloopt wonderwel. Terwijl ze nog bezig is met het verstoppen van de parachute, naderen twee mannen die zich kenbaar maken als het 'ontvangstcomité'. Volgens de in Engeland ontvangen instructies is Trix verplicht om zich de eerste 24 uur op Nederlandse bodem aan de orders van dit ontvangstcomité te houden. ( ... ) De stewardess koestert nog geen argwaan. Onmiddellijk na het prijsgeven van de adressen wordt haar echter medegedeeld, dat ze onder arrest staat.

Ook het Englandspiel had haar gevolgen voor personeel van de KLM. Dat beschrijft de bekende luchtvaarthistoricus Jan Hagens in zijn laatste boek: 'Londen of Berlijn? De KLM en haar personeel in oorlogstijd. Deel II: 1942-1945.' Onder andere met behulp van gedurende 30 jaar opgetekende interviews met vele KLM-ers en op grond van resultaten van het gedegen speuren in onder meer de KLM-archieven, kon Jan Hagens het tweede deel van deze belangrijke periode uit de geschiedenis van de KLM optekenen.

Het eerste deel ging over de periode 1939 tot en met 1941. Voormalig directeur Albert Plesman speelde er een hoofdrol. Zo ook in Dee! II. Echter 'Londen of Berlijn?' biedt vee! meer. Zoals het stuk over het Englandspiel bevat het boek veel benauwde en ook spannende scenes. 'Londen of Berlijn?' is een historisch standaardwerk geworden maar tevens een belangwekkend voorbeeld van 'oral history', geschiedenis opgetekend uit de mond van hen die het nog hebben meegemaakt. Geschreven voor hen, die het nooit (meer) willen meemaken.