Gravinnen van Holland - Huwelijk en huwelijkspolitiek van de graven uit het Hollandse Huis

Het huwelijk vormde het fundament van de middeleeuwse maatschappij, de kern van alle sociale instellingen. Voor de hoogadellijke families - waarvan wij het meeste weten - betekende het huwelijk niet alleen het voortbestaan van het geslacht, maar was het ook het middel bij uitstek om bezit en invloed uit te breiden.

Het grafelijk geslacht van Holland omvat een periode van ruim vier eeuwen (ca. 880-1299) waarin de maatschappij geleidelijk veranderde en daarmee ook de visie op het huwelijk en de positie van de vrouw. Aan de hand van de genealogie van dit geslacht - van de gezinsgrootte en samenstelling, alsmede de banden met andere vorstelijke geslachten - worden deze veranderingen, die uit buitenlandse onderzoekingen bekend zijn, hier voor Holland belicht. Daarbij is een wat ander principe toegepast dan het sinds de 12e eeuw gebruikelijke, waarbij de mannelijke (oudste) lijn wordt gevolgd. Door het accent te leggen op de gravinnen en op het gezin als geheel, worden ook andere aspecten dan louter dynastieke belicht.

De ontwikkeling van de positie van de vorstin in Holland in de genoemde periode is goed te volgen. Was het voor de 13e eeuw nog mogelijk dat de echtgenote een politieke invloed uitoefende, zoals bijv. gravin Petronilla (t 1144) deed, in de loop van deze eeuw veranderde dit. In de 13e eeuw was een politieke rol voor de gravinnen van Holland niet meer weggelegd. Gravin Machteld, die dit na de dood van haar echtgenoot, graaf Floris IV, in 1234 nog probeerde, is daarin niet geslaagd.

De naaste mannelijke familieleden, in dit geval de broers van haar man, stonden dit niet toe. Als wij van deze vrouwen uit de 13e eeuw iets meer vernemen, komt dat doordat andere eigenschappen dan bestuurlijke op de voorgrond treden, en in de ogen van de (mannelijke) tijdgenoot waardering vonden: de vroomheid van gravin Machteld, of het feit dat zij een goede echtgenote was, zoals gravin Beatrijs, de vrouw van graaf Floris V.

Huwelijksverbintenissen bepaalden vanaf het eind van de 12e eeuw de politieke verhoudingen in de Nederlanden. De locale vorsten trachtten via hun dochters bondgenootschappen aan te gaan met andere vorsten. Huwelijkscontracten werden al gesloten als de kinderen vaak nog erg jong waren en er geen sprake was van de door de kerk geëiste voluntas, de vrije wil van de huwelijkspartners. De dochters waren in de 13e eeuw pionnen geworden in het politieke spel van de mannen, alle kerkelijke bemoeienis ten spijt.