Nederland Indonesië 1945-1995 - Een culturele vervlechting - Suatu pertalian budaya

Vijftig jaar is een lange tijd. Dat zijn twee generaties in een mensenleven. Het is nu dus twee generaties geleden dat Indonesië zich losmaakte van de Nederlandse koloniale overheersing. Dat betekent dat de kleinkinderen van degenen die toen bewust de onafhankelijkheidsstrijd meemaakten, nu zelf een toekomst aan het bouwen zijn. Wat is erbij deze generatie nog over van dat gezamenlijke verleden. Dat is de vraag die wij ons stelden ton wij besloten vijftig jaar onafhankelijkheid van Indonesië - in het grote herdenkingsjaar 1995 - op te luisteren met een bijzondere uitgave.

Want hoewel deze herdenking bij vele Nederlanders ambivalente gevoelens opwekt, zijn er ontegenzeggelijk nog heel wat banden en herinneringen over en weer. Vele Indische Nederlanders zijn eind jaren veertig naar Nederland gekomen, waar ze met hun culturele bagage uit het verleden in een voor hun koud en vaak onbekend land een nieuw leven probeerden op te zetten. Het is heel begrijpelijk dat zij de herinneringen koesteren en willen overleveren aan hun nakomelingen. Aan de andere kant bleven indonesiërs ook met herinneringen achter, 350 jaar bestuurlijke inmenging laat zijn sporen na. Voor hen heeft dat verleden echter een heel andere betekenis. Het is de wortelstok waaruit het nieuwe groeit. En daaraan zijn onze gezamenlijke herinneringen niet meer dan kleine haarworteltjes waar wel wat voeding door naar boven komt, maar die niet essentieel zijn voor de groei.

Uit de vele geschiedkundige en politieke terugblikken, de commentaren, de analyses, de verdedigingen en de boetedoeningen die de afgelopen jaren zijn verschenen, kunnen de jongeren een beeld vormen van hoe het is geweest en wat voor invloed dat heeft gehad. Maar behalve op politiek en economisch gebied is er nog een ander terrein waarop er sprake moet zijn van een vervlechting. Wanneer twee weliswaar zo verschillende culturen 350 jaar naast elkaar in één land hebben bestaan, moet er wel wederzijdse beïnvloeding zijn geweest, en die zal er ook nog zijn na het vertrek van alle met Nederland verbonden bewoners. Dat laat zijn sporen na. En hoewel vele sporen niet in vruchtbare grond terecht zijn gekomen of het klimaat niet hebben kunnen trotseren, zullen toch enkele een nagroei hebben.

Daar wilden we een boek over maken: over de culturele vervlechting van Nederland en Indonesië in de vijftig jaar na 1945. We zijn ons er wel van bewust dat dit een Nederlands initiatief is en dat het dus ook in eerste instantie een boek zou worden voor Nederlanders, speciaal voor al die Indische Nederlanders die moesten vertrekken met achterlating van zoveel wat hun dierbaar was. Daarom is gekozen voor twee verschillende invalshoeken. Aan de ene kant is het een beschrijving van de eventuele vervlechting in de verschillende kunstdisciplines in het Indonesië van de afgelopen vijftig jaar, aan de andere kant zijn het verhalen van mensen die zich op die terreinen bezighouden en die beide culturen in zich hebben. Dat zijn in Nederland vooral ouderen van wie de herinneringen nu nog opgetekend kunnen worden, en hun kinderen en kleinkinderen die dat verleden in het bloed hebben zitten. En in Indonesië gaat het ook om de ouderen, die hebben gewerkt met Nederlanders of waarvan de opleiding Nederlands was.

Zoals te verwachten viel, leverde dit twee verschillende beelden op: in Indonesië zijn ze vooral op de toekomst gericht, waarbij zowel naar de eigen traditie als naar de invloed van het Westen in het algemeen wordt gekeken; in Nederland is de blik gericht op het gezamenlijk beleefde verleden. En dat komt het levendigst tot uiting in alle verhalen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat juist de Indische literatuur een heel eigen, zeer geliefd genre is en dat ei zeer veel instellingen zijn die bronnen verzamelen over dat verleden. Al deze persoonlijke geschiedenissen, vaak vanuit een verschil lende achtergrond ontstaan, verlevendigen de objectievere beschrijvingen van de culturele vervlechtingen van de afgelopen vijftig jaar. Hierdoor ligt er nu een boek voor u dat meer van een biografie heeft dan van een overzicht.

Natuurlijk kan een dergelijk boek alleen maar tot stand komen me inzet en enthousiasme van een groot aantal mensen. En die mensen waren er. Mensen die hielpen met het zoeken naar de stukjes van de puzzel. En mensen die die puzzel in elkaar zetten. Zonder hen was het nooit gelukt om binnen slechts een jaar tijd dit boek voor elkaar te krijgen. Gelukkig bleek dat bijna iedereen in Nederland wel iets met Indonesië heeft. Daarom bleven wij.er ook ondanks tegenslagen van overtuigd dat heel veel mensen voor dit boek belangstelling zullen hebben.

Maar er zijn enkelen die wij toch speciaal willen bedanken omdat ze op cruciale momenten ingesprongen zijn. In de allereerste plaat is dat Max Gitz van de Nederlandse Ambassade in Jakarta. Al in de voorbereidingsfase heeft hij veel steun gegeven met inlichtingen en op het moment dat alles vertaald moest worden, hadden we het zonder zijn bemiddeling en medewerking niet gered. Ook Marleen Heins en haar echtgenoot T.W. Indro Nugroho zijn uitermate behulpzaam geweest bij het vertalen. En tot slot gaat er bijzondere dank uit naar Sybrand Zijlstra, voor zijn inzet, ook na terugkomst uit Indonesië waar hij speciaal voor dit boek onderzoek deed.