Geef de namen een gezicht - De 46 van het Rademakersbroek
Op 2 maart 1945 worden 46 mannen uit heel Nederland op een akker aan de rand van Varsseveld bij het Rademakersbroek gefusilleerd. De jongste is 18, de oudste 65 jaar. Onder hen zijn kopstukken van het verzet uit Gelderland en Overijssel. De meeste van hen komen op voor vrijheid, soms met kleine soms met grote verzetsdaden. Aan het einde van de oorlog worden ze opgepakt en komen als zogenaamde 'Todeskandidaten' terecht in gevangenis De Kruisberg in Doetinchem. Ze zullen de bevrijding net niet halen: slechts vier weken na hun dood worden Aalten en omgeving bevrijd. Hun dood brengt onnoembaar leed bij de families die zij achterlaten: (zwangere) vrouwen, kinderen, ouders, broers en zussen. Ook voor volgende generaties blijft dit drama traumatisch.
Op het monument Rademakersbroek, dat vanaf 1949 de plek van de massa-executie markeert, staan de namen van de 46 mannen. Jaarlijks worden zij daar herdacht door nazaten, de getuigen van het drama en anderen uit de regio, jong en oud. Nu, 75 jaar na dato is er dit boekje met een korte beschrijving van iedere man die op 2 maart 1945 in de vroege ochtend de dood vond op de akker van landbouwer E.J. Kraaijenbrink. Het drama van het Rademakersbroek werd tot voor kort gezien als een 'lokaal drama' en kreeg nauwelijks bekendheid, in tegenstelling tot de executie bij De Woeste Hoeve en de razzia van Putten. Er is nooit echt onderzoek gedaan naar de slachtoffers. We wisten tot voor kort slechts een naam, de leeftijd en de laatste woonplaats.
Als er al aandacht was ging deze vooral uit naar de aanleiding van de represaille: het doden van vier Duitse militairen door verzetsgroep De Bark in hun boerderij op de grens van IJzerlo en De Heurne. De afgelopen jaren vergaarden verhalenvangers van het Nationaal Onderduikmuseum informatie over de vermoorde mannen. In het kader van 2018 Jaar van Verzet kwam er door steun van het vfonds en het ministerie van VWS de mogelijkheid om het onderzoek in samenwerking met de Oorlogsgravenstichting steviger op te pakken. Onderzoeker en nabestaande Kirsten Zimmerman werd gevraagd vanuit het museum het project te leiden dat de noemer 'Geef de namen een gezicht' kreeg.
De afzonderlijke levensgeschiedenissen en in samenhang daarmee het verhaal van de tragedie van de 46 mannen van het Rademakersbroek zijn nu ook vastgelegd op de website https://de46vanhetrademakersbroek.nl en in deze uitgave. Het is fijn dat we de informatie breed en veelomvattend beschikbaar kunnen stellen en zo de mannen een gezicht hebben kunnen gegeven.
Een naam en een gezicht, een mens komt tot leven. Een leven dat werd afgebroken met bruut geweld, door een bezetter die geen tegenspraak duldde, die vrijheid en levens vertrapte. Het was nota bene een bezetter die in Duitsland democratisch was gekozen. Dat geeft te denken over toen en over nu, over keuzes, alert blijven en zuinig zijn op onze vrijheid. Daarover willen we vooral met de jeugd praten.
Dit jaar maken we ook een bijzondere periode van onvrijheid mee, waarin soms wordt verwezen naar de Tweede Wereldoorlog. Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Maar als het gaat om de levens van deze gefusilleerde mannen, dan is duidelijk dat hun onvrijheid van een totaal andere orde was. Hun wrede lot zullen we niet vergeten, het is allemaal vastgelegd en we blijven het vertellen, vooral aan de jeugd. Ook gaan we verder met onze zoektocht en het uitdragen van de persoonlijke verhalen. Niet alleen elk jaar op 2 maart in Varsseveld, maar breder: in ons museum, op basisschool De Meeander, in De Kruisberg en op scholen in heel het land van de plaatsen waar de mannen vandaan kwamen. Om niet te vergeten en omdat vrijheid niet vanzelfsprekend is.
Juni 2020 - Gerda Brethouwer, directeur Nationaal Onderduikmuseum