Hoorn in kaart - Vier eeuwen Hoornse stadsplattegronden

Wie een stad wil leren kennen in haar bloei en verval kan niet zonder kaarten. Kaarten zijn een hulpmiddel voor wie zich in de geschiedenis gaat verdiepen. Maar zij kunnen ook als kunstwerk op zichzelf bekeken worden. En zo is het al vanaf het begin der kaartenmakerij geweest. De kaart gemaakt om de nuttige informatie die zij verschafte, vaak vanuit militaire gezichtshoek. Maar ook de kaart als fraai object, gelijk te stellen met prent of schilderij. De belangstelling voor de oude kaarten steunt nog steeds op deze tweevoudige interesse. Wie de geschiedenis van een stad bestudeert, wil haar groei en verval tot uitdrukking komend in stadsuitleg en weer braak liggende terreinen, terug vinden. Hij wil de verandering van de functies van een stad zien aan nieuw gegraven havens die een eeuw later weer dichtslibben, aan de openbare gebouwen die van bestemming wisselen. Maar de liefhebber beleeft ook zijn vreugde aan de 16e-eeuwse plattegronden in vogelvlucht-perspectief met zeemonsters en uitzeilende schepen. Hij wil zijn hart ophalen aan de evenwichtige huizenrijen op de kaarten van onze grote Barock-tekenaars als een Blaeu of een Janssonius. En hij ziet ook de exacte schoonheid in de kadastrale p.lans van de 19e eeuwse landmeters.

Het hierna volgende is met dit tweeledig doel voor ogen geschreven. Enerzijds de amateur - historicus die zich met de stad Hoorn bezig houdt, een eenvoudig hulpmiddel te verschaffen waarmee hij de objecten van zijn onderzoek op hun plaats kan bepalen. Anderzijds willen we de liefhebber van oud kaartmateriaal laten zien, wat er in het verleden met betrekking tot Hoorn is gepresteerd. De hierachter afgedrukte foto's kunnen natuurlijk nooit de oorspronkelijke kaarten vervangen. Wie de stedenboeken van een Guicciardini of een Blaeu voor zich heeft gehad, zal dit volmondig bekennen. Maar de orginelen van de hier gebrachte kaarten zijn vaak zo moeilijk te raadplegen - en terecht, want het zijn onvervangbare museum- of archiefstukken - dat het alleszins verantwoord leek foto's van de belangrijkste kaarten met Hoorn als onderwerp uit te geven. De in deze publicatie getoonde collectie is niet volledig. Voor het grootste deel werd geput uit de verzameling van de Archiefdienst Westfriese Gemeenten die enige tijd geleden de kaartenverzameling van het Westfries Museum overnam. Het museum heeft nooit systematisch verzameld. De meest kaarten zijn er bij toeval terecht gekomen. Gekozen voor weergave in dit boekje zijn kaarten die zich door hun eigen karakter onderscheiden of kaarten die een duidelijke verandering in het stadsbeeld tonen. Een enkele maal is van deze regel afgeweken met name bij de kaarten van Guicciardini, Utenwael en Velius vervaardigd in het laatste kwart van de 16e eeuw en het eerste van de 17e eeuw. Deze onderling niet zo veel verschillende kaarten zijn alle weergegeven om nader in te kunnen gaan op de nog onopgehelderde relatie tussen deze drie plattegronden. Meer hierover vindt U in het hoofdstuk kaartbeschrijving.

De auteur van dit boek is geen kartograaf. De lezer moet dus geen gedegen inleiding verwachten in de wetenschap der kartografie met het Hoornse materiaal als voorbeeld. Voor wie zich daarin wil verdiepen bestaat er een keur van uitstekende literatuur, ook in het meer populaire genre. Tooley en Koeman zijn bekende namen op dit gebied. U vindt hierachter een overzicht van de literatuur waarvan bij het schrijven van deze toelichting gebruik is gemaakt. De auteur is slechts een liefhebber van oude kaarten en hoopt dat hij door de uitgave van dit werkje iets van zijn enthousiasme voor dit oude materiaal op U over kan brengen.